استنام قابوس‌نامه از نام مؤلف که در تواریخ به‌نام قابوس دوم معروف است، گرفته‌اند. وی این کتاب را به‌نام فرزندش گیلانشاه، در ۴۴ فصل نوشته، به‌این قصد که اگر وی پس از او حکومت را حفظ کند یا به‌رتق و فتق کارهای دیگر بپردازد، بداند چگونه وظایف خود را انجام دهد، و همچنین به‌منظور تربیت فرزند، رسوم لشکرکشی، مملکت داری، آداب اجتماعی و دانش و فنون متداول را مورد بحث قرار داده‌است. روش انشای این کتاب شیوه نثر مُرسَل معمول ِ قرنهای چهارم و پنجم هجری قمری است.

`پندهاي انوشيروان2

21اگرخواهي مردمان نيكوگوي توباشند مردمان رانيكوگوباش.

22اگرخواهي كه رنج توبجاي مردمان ضايع نشود رنج مردمان بجاي

خويش ضايع مكن.

23اگرخواهي كه بي اندازه اندوهگين نباشي حسودمباش.

24درجهان فرومايه تر از آن كسي نيست كه كسي رابدو حاجت بود

 وتواند اجابت كند حاجت اوبجانياورد.

25اگرخواهي باآبروي باشي آزرم پيشه كن.

26اگرخواهي كه ستوده مردمان باشي رازخود را درنزدكسي كه

بيخرداست اظهارمكن.

27اگرخواهي كه فريفته نباشي كارناكرده راانجام شده مشمر

۲۸ اگر خواهی پرده تو دریده نشود پرده کسان مدر.

29اگرخواهي درقفاي تونخندند زيردستان را رعايت كن.

30اگرخواهي كه ازپشيماني دراز ايمن گردي از روي هوس كارمكن.

31اگرخواهي كه از زيركان باشي روي خود را در آينه كسان

 بين.يعني (خوب وبدخود رااز آنچه مردم ميگويند درياب.)

32اگرخواهي قدرتوبجاي باشدقدر مردم شناس.

33اگرخواهي برقول توكاركنند برقول خويش كاركن.

34اگرخواهي برتر از مردمان باشي فراخ نان ونمك باش.

35اگرخواهي كه ازشمار آزادان باشي طمع را در دل خويش جاي مده.

36اگر خواهي در هر دلي محبوب باشي ومردمان از تونفورنباشند

سخن برمراد مردمان گوي.

37اگرخواهي بردلت جراحتي نيفتد كه به هيچ مرهم بهترنشود

باهيچ نادان مناظره مكن.

38اگرخواهي بهترين خلق باشي هيچ چيز از خلق دريغ مدار.

39اگرخواهي انسان كامل باشي انچه به خويشتن پسندي به هيچ

مپسند.

40هركسيكه روزگار او را دانا نكند هيچ دانا را درآموزش اورنج

نبايدبردن كه رنج اوضايع شود.